PHYSCUS, PHYSKOS, PARADION, CRESSE, MARMORICE, MARMARİS

İlk yerleşimin M.Ö 3400 yıllarına kadar uzandığı antik Karya bölgesinin bu önemli liman kentinin kalıntıları Marmaris şehir merkezinin kuzeyindeki Asartepe’de görülmektedir.

Physkos, yörede ilk Karya liman kenti ve diğer yerleşim birimlerinin merkezidir. Physkos Karya dilinde “Doğakenti” demektir. Bu isme neden de doğanın bütün unsurlarını ve güzelliklerini bünyesinde bulundurmasıdır.

Günümüzde maalesef sadece Akropol üzerinde sur duvarları görülebilmektedir. Tüm Kayra yerleşimleri gibi sarp dağ tepelerinde ve yamaçlarında kurulmuştur. Yerleştiği alan Beldibi ile Camiavlu bölgelerinin arasındaki tepeler ile vadi ve yamaçlardır.

Öncelikle, Physkos, bugün üzerinde yaşadığımız Marmaris coğrafyasının çok küçük bir parçasını kaplamaktaydı. Yanı başımızdaki tepeciğin yamacında ve eteğinde kurulmuştu.  Karyalılar’ın tepelere ve yamaçlara yerleşim yerleri kurmaları, savaşçı bir toplum olarak kendilerini güvence altına alma çabalarından kaynaklanmaktadır.

Geç Bizans dönemi tarihçilerinden Constantine Doukas, Umar’ın belirttiğine göre, Marmaris adının Helen dilindeki çevirisiyle “Mamalos” yani Luvi dilindeki haliyle “Mamala, Mama-cık”tan geldiğini belirtmiştir. Bu tamlamanın anlamı da Ana Tanrıça halkı anlamına gelmektedir. Lakin Doukas’ın sözünü ettiği Mamalas’ın Marmaris olduğu kesinlik kazanmış bir bilgi değildir. Eski Helen dilinde Marmaroeis ise “pırıldayan” anlamındadır ki bu ismin de mermerin Helen dilindeki karşılığından geldiği düşünülmektedir.

Anladığımız kadarıyla Rodos’a bağlanmadan önce, Physkos’un diğer Marmaris civarı Karya kentleri daha fazla önem arz etmiştir. Bunun sebepleri arasında da dönemin eğer tabir doğru ise baş şehrinin Halikarnas olması ki bu da satrapların yani Hekatomnid döneminin Halikarnas vurgusundan ve liman kentçiklerinin “deme” olarak bağlanmasından kaynaklanmaktadır.

Physkos, Karya dönemine ilişkin sayılı kalıntı içermektedir. Asarlık tepesinde yer alan dağınık biçimdeki buluntuları saymazsak, Physkos’a ilişkin çok az veri bulunmaktadır. Bu durum Physkos bölümünü yazarken, özellikle 1800lerin başlarında büyük Mısır Seferi öncesi Marmaris Limanına sığınan İngiliz, İspanyol ve Portekiz gibi donanmalarla gelen birtakım araştırmacıların seyir defterlerinden, anılarından ve analizlerinden faydalanmamızı salık vermektedir. Dolayısıyla çalışmanın bu kısmında yer vereceğimiz bilgiler doğruluğu henüz kanıtlanmamış, kanıtlanmış olsa dahi bizim ulaşamadığımız yorumlardan oluşmaktadır.

Araştırmacı Peter Admund Laurent, Physkos’ta, birçok kaynakta Gök Titanları Kolos ve Phoebe’nin kızı ve Zeus’un sevgilisi olarak geçen Apollon ve Artemis’in anneleri sağlık tanrıçası Leto’ya gönderme yapan kalıntıların bulunduğunu belirtmektedir. Yine Strabon, önemli tarih kaynaklarından biri olan Coğrafya adlı eserinde Physkos’un yakınında bir Leto koruluğunun olduğunu belirtmiştir. Bu bilgi Karya coğrafyasını araştıran George Bean tarafından da araştırmalarında kullanılmıştır.

Aslında Physkos’un bir İon kenti olan Efes’e uzaklığının antik coğrafya konulu eserlerde yer alıyor oluşu, bir anlamda onun bir liman kenti olarak yorumlandığını işaret etmektedir. Her ne kadar antik dönem liman kentleri sıralamasında Halikarnas ya da Knidos gibi ilk sıralarda yer almamışsa da Efes’in ve iç Karya bölgesinin denize ve diğer uygarlıklara açıldığı kapılardan biri olarak görülmüştür.

Physkos yakınlarındaki diğer bir eser ise bugün İzmir Arkeoloji Müzesinde bulunan Bronz Demeter heykelidir. Bilgilerini ve görsellerini Bodrum Müzesi Arkeologlarından Güner Özler’den aldığımız Demeter heykeli 1979 yılında Marmaris yakınlarındaki Arap adası civarında süngerci ağlarına takılarak bulunmuştur. Heykel Stil özellikleriyle M.Ö 4. yüzyıl özellikleri göstermektedir. Büyük ihtimalle Knidos Demeterini yapan heykeltraş Praksiteles tarafından yapılmış olan bu eser geç bir devirde bulunduğu yerden alınarak maden ihtiyacı nedeniyle gemiyle taşınıyor olmalıdır.